DeFi Nima? (Boshlovchilar uchun)
DeFi — bu banklarsiz moliya tizimi. Unda kredit berish, qarz olish, savdo qilish va foiz ishlash kabi xizmatlar blokcheynda amalga oshiriladi, hech qanday markaziy tashkilotlarsiz.
An’anaviy moliyada bank va brokerlar hamma narsani boshqaradi. DeFi esa ochiq tarmoqda ishlaydi, unga interneti bor har kim kira oladi.
DeFi smart-kontraktlardan foydalanadi. Ular Ethereum kabi blokcheynda yozilgan kodlar bo‘lib, kelishuvlarni avtomatik bajaradi. Bu vositachilarsiz ishlaydi, xarajat kamroq va tezroq bo‘ladi.
DeFi platformalari ochiq kodli bo‘ladi. Demak, istagan odam kodni ko‘rishi yoki yangilik qo‘shishi mumkin. Shu sababli DeFi tez rivojlanadi va bank xizmatidan foydalana olmayotgan milliardlab odamga moliyaviy imkoniyat beradi.
Mashhur DeFi xizmatlariga markazlashmagan birjalar (DEXs) kiradi, ularda foydalanuvchilar kriptolarni peer-to-peer savdo qilishadi; kreditlash protokollari mavjud bo‘lib, ular orqali foiz daromadi olish yoki aktivlarni qarzga olish mumkin; hamda bozorlardagi tebranishlarga qarshi narx barqarorligini ta’minlaydigan stablecoin’lar mavjud..
DeFi hali erta bosqichda bo‘lsa-da va juda tez rivojlanayotgan bo‘lsa-da, u moliyani demokratlashtirishni va’da qiladi — ya’ni boshqaruvni foydalanuvchilar qo‘liga qaytaradi hamda an’anaviy moliyaga qaraganda ko‘proq shaffoflik, qulaylik va innovatsiyalarni taqdim etadi.
DeFi qanday ishlaydi? (Boshlovchilar uchun)
DeFi blokcheyn texnologiyasi va smart-kontraktlar orqali ishlaydi, bu vositachilarsiz moliyaviy tranzaksiyalarni amalga oshirish imkonini beradi. Mana uning qanday ishlashining soddalashtirilgan ko‘rinishi:
1. Blokcheyndagi shaxsingiz — kripto hamyon orqali belgilanadi:
Foydalanuvchi nomi va parol bilan hisob yaratish o‘rniga siz DeFi bilan ishlash uchun kripto hamyondan foydalanasiz. MetaMask yoki Phantom kabi hamyonlar sizning shaxsiy kalitlaringizni saqlaydi va blokcheynda raqamli shaxsingiz sifatida xizmat qiladi. Ular sizga aktivlaringiz ustidan to‘liq nazorat beradi.
2. Smart Kontraktlar — DeFi’dagi avtomatik ishlaydigan vositachilar:
Smart-kontraktlar — bu blokcheynga joylashtirilgan kod bo‘laklari bo‘lib, ma’lum shartlar bajarilganda avtomatik tarzda tranzaksiyalarni amalga oshiradi. Masalan, kreditlash smart-kontrakti siz garov qo‘yganingizda avtomatik ravishda mablag‘larni beradi va qarz summasi foizi bilan qaytarilganda uni yopadi.
3. Markazlashmagan ilovalar (dApps):
DeFi xizmatlariga blokcheynda qurilgan dApps orqali kiriladi. Bular orasida savdo uchun markazlashmagan birjalar (DEXs), kreditlash platformalari, yield farming protokollari va boshqalar mavjud. dApps blokcheynda ishlagani sababli ular shaffof, o‘zgarmas va istalgan foydalanuvchi uchun ochiq hisoblanadi.
4. Turli blokcheynlarni bog‘laydigan tizimlar — Interoperability va bridge lar:
Ko‘plab DeFi platformalari turli blokcheynlarda ishlaydi. Bridgelar va interoperability protokollari aktivlar va ma’lumotlarning zanjirlar o‘rtasida muammosiz harakatlanishiga imkon beradi, bu esa DeFi ning imkoniyatlarini kengaytiradi.
5. Mablag‘larni saqlash ustidan nazorat yo‘q (No Custody of Funds):
An’anaviy banklardan farqli ravishda, DeFi platformalarining aksariyati sizning mablag‘laringizni saqlamaydi. Mablag‘laringiz ustidan nazorat o‘zingizning hamyoningizda qoladi, bu esa qarshi tomon xavfini kamaytiradi.
DeFi’dan foydalanish uchun hamyonni dApp ga ulaysiz. Tranzaksiyani hamyon orqali tasdiqlaysiz, qolganini smart-kontrakt avtomatik bajaradi. Bu vositachisiz ishlaydi.
Staking Nima? (Boshlovchilar uchun)
Staking — bu kriptovalyutangizni blokcheyn tarmog‘i faoliyatini qo‘llab-quvvatlash uchun muayyan muddatga bloklab qo‘yish jarayonidir. Ayniqsa, Proof of Stake (PoS) konsensus mexanizmidan foydalanadigan tarmoqlarda qo‘llaniladi. Staking orqali siz tarmoqni xavfsizligini ta’minlashga, tranzaksiyalarni tasdiqlashga va markazlashmaganlikni saqlashga yordam berasiz.
Staking evaziga ishtirokchilar mukofot oladilar — odatda shu kriptovalyutaning o‘zida to‘lanadi. Bu mukofot ularning hissasi uchun rag‘bat sifatida beriladi. Buni oddiy qilib aytganda, jamg‘arma hisobvarag‘ida foiz olishga o‘xshatish mumkin.
Staking Qanday Ishlaydi?
- Aktivlarni bloklash (Locking Assets): Siz ma’lum miqdorda kriptovalyutani tarmoqqa qo‘shasiz, u vaqtincha bloklanadi va uni ishlatish yoki savdo qilish mumkin bo‘lmaydi.
- Validatsiya (tasdiqlash jarayoni): Staking orqali qo‘yilgan tangalar validatorlarni tanlashga xizmat qiladi. Validatorlar esa yangi blok yaratadi va tranzaksiyalarni tasdiqlaydi.
- Mukofotlar (Rewards): Validatorlar o‘zlarining qo‘ygan ulushlariga mutanosib tarzda staking mukofotlarini olishadi va bu mukofotlar keyinchalik ishtirokchilarga taqsimlanadi.
Stakingning afzalliklari
- Passiv daromad: Faqat kriptovalyutani ushlab turish va staking qilish orqali mukofotlar olasiz.
- Tarmoq xavfsizligi Sizning staking ulushingiz blokcheynni hujumlardan himoya qilishga yordam beradi.
- Energiya Samaradorligi PoS staking Proof of Work mayningiga qaraganda ancha kam energiya sarflaydi.
Xatarlar va E’tiborga Olinadigan Jihatlar
- Bloklash davrlari (Lock-up Periods): Sizning aktivlaringiz ma’lum muddatga bloklanishi mumkin, bu esa likvidlikni cheklaydi.
- Slashing (jarima mexanizmi): Agar validator qoidani buzsa yoki texnik xato qilsa, staking qilgan tangalaringizdan ayrilib qolishingiz mumkin.
- Bozor tebranishlari (Market Volatility): Staking qilgan tokenlaringiz narxi o‘zgaradi, natijada oladigan daromadingiz ham o‘zgarishi mumkin.
